Kathedralenbouwers

Geplaatst op zondag 15 januari 2006 @ 17:55 , 6310 keer bekeken

Lucrezia Borgia (1480 Subiaco - 1519 Ferrara).
Portret van Bartolomeo Veneziano.

De Britse historica Sarah Bradford, die eerder lof oogstte met biografieën van koningin Elizabeth II, Grace Kelly en Jacqueline Kennedy Onassis, waagde zich aan de biografie van Lucrezia Borgia, die de geschiedenis inging als een scrupuleuze femme fatale.

Over haar schoonheid was iedereen het eens.
Het portret dat Bartolomeo da Veneto van haar schilderde, verreweg het bekendste, bevestigt dat ook nu nog. Dat ze het hof van Ferrara tot het centrum van wetenschapsbeoefenaars en kunstenaars maakte, wordt welwillend in de beschrijvingen meegenomen, maar verder is Lucrezia Borgia altijd door halve en hele waarheden omgeven geweest.
Als (onwettige) dochter van Rodrigo Borgia, de latere paus Alexander VI, werd haar dezelfde heerszucht, wreedheid en lichtzinnigheid toegeschreven als waarmee haar vader en haar broer Cesare behept waren. De familiebanden waren daarbij zo hecht dat zowel vader als zoon verdacht werden van incestueuze handelingen met Lucrezia, iets waarop niet zij (de mannen) maar de jonge vrouw door de geschiedenis heen is afgerekend. De uitspattingen en misdaden van de Borgia's werden door tijdgenoten en kroniekschrijvers breed uitgemeten en waarschijnlijk aangedikt. De aantrekkingskracht van The Powerful, Rich and Famous zal toen niet anders geweest zijn dan nu. Hoe dan ook, het beeld dat in de loop der eeuwen van Lucrezia is ontstaan, staat min of meer gelijk aan de verpersoonlijking van vrouwelijk verderf, de scrupuleuze femme fatale. Enkele pogingen in de negentiende eeuw om haar imago wat op te vijzelen ten spijt, is het een waas van slechtheid waarmee haar naam nog steeds geassocieerd wordt.

Een dankbaar onderwerp voor een nieuwe biografie.
De Britse historica Sarah Bradford raadpleegde archieven in Modena, Mantua, Milaan en het Vaticaan om Lucrezia, zoals ze in haar inleiding van Lucrezia Borgia, liefde en dood in het Italië van de Renaissance schrijft, "zelf aan het woord te laten. Dit is haar verhaal."
Als ik zoiets lees, word ik altijd een beetje wantrouwig. "Haar verhaal" wordt als een soort imperatief opgelegd, alsof er maar één verhaal is en dat wordt nu ontsluierd. Geschiedenis blijft, naast andere dingen, een vorm van interpreteren van de bronnen. Bradford pretendeert in deze biografie "de waarheid" over Lucrezia in pacht te hebben en dat lijkt me op zijn zachtst gezegd discutabel. Dat neemt natuurlijk niet weg dat door terug te gaan naar het originele materiaal, nieuwe gegevens aan het licht kunnen komen, bepaalde documenten (bijvoorbeeld door nieuw verworven kennis of inzichten) anders uitgelegd kunnen worden en een aantal mythes daardoor ontkracht kunnen worden. Bradford doet dat en schotelt de lezer een sterke Lucrezia voor: "Binnen de mannenmaatschappij waarin zij leefde, zocht [ze] naar mogelijkheden en trok haar eigen plan."

Paus Alexander VI of Rodrigo Borgia
http://nl.wikipedia.org/wiki/Paus_Alexander_VI

Rodrigo Borgia (1431-1503), paus Alexander VI (1492-1503)
De familie Borgia was van Spaanse adel maar had ook in Italië stevig aan de weg getimmerd. Toen Rodrigo in 1492 op zijn zestigste als paus de naam Alexander VI aannam, bekleedde hij een van de machtigste posities van de christelijke wereld, met Rome als middelpunt. Hij werd gezien als een "kundige president-directeur", schrijft Bradford, die de kerk door moeilijke tijden kon loodsen. Dat was wel nodig want de (stad)staten waaruit het toenmalig Italië bestond, vochten onderling en kregen aanvallen vanuit Frankrijk te verduren. De bekende Italiaanse historicus en tijdgenoot Francesco Guicciardini roemde Alexanders kwaliteiten eveneens maar voegde er onmiddellijk aan toe dat deze overschaduwd werden door "zijn obsceen gedrag, oneerlijkheid, schaamteloosheid, onverzadigbare geldzucht", om slechts enkele van de negatieve kwalificaties te noemen. Zelfs in een tijd dat vriendjespolitiek als normaal werd beschouwd, gold Borgia's ongebreideld nepotisme als schandalig. Belangrijke pionnen in zijn machtsspel waren vooral de vier kinderen Cesare (zie afbeelding Cesare Borgia hiernaast), Juan, Lucrezia en Jofrè die Rodrigo bij zijn minnares Vannozza Cattanei had verwekt. Hij bezorgde hen belangrijke functies en benoemingen. Lucrezia was onbetwist zijn oogappel.

Giovanni Sforza
Zij was mooi, lieftallig en intelligent en die eigenschappen droegen alleen maar bij tot haar strategische marktwaarde. Een huwelijksovereenkomst was immers in de eerste plaats handel en potentiële machtsuitbreiding. Op haar elfde had Lucrezia al twee (afgelaste) verlovingen achter de rug voordat ze op haar dertiende (bij volmacht) huwde met Giovanni Sforza. Gezien de voortdurend veranderende politieke situatie, wisselden ook de belangen van de Borgia's.
Al na enkele jaren besliste Rodrigo in samenspraak met Cesare, dat Alfonso, hertog van Bisceglie (huis van Aragon) een geschiktere partner voor Lucrezia was. Het huwelijk met Sforza werd ontbonden op grond van (zogenaamde) impotentie van Sforza, hoewel deze al meerdere (onwettige) kinderen had rondlopen. Lucrezia werd naar het klooster gestuurd totdat de scheiding voltrokken was. Of zij toen al zwanger was (en van wie) is niet met zekerheid te zeggen, moet ook Bradford constateren. Was haar minnaar, de Spaanse boodschapper van de paus, Pedro Calderon, de vader?
In ieder geval werd hij dood in de Tiber aangetroffen op het moment dat Lucrezia naar verluidt beviel. Of was het de paus die zijn dochter bezwangerd had, of haar broer Cesare?
De geruchtenmolen draaide volop sinds Sforza zich had gewroken door rond te bazuinen dat de ware reden van de scheiding was dat de paus Lucrezia voor zichzelf wilde hebben. Deze nauwelijks verholen insinuatie van incest, ook met haar broers Juan en Cesare, heeft Lucrezia voor altijd in een kwaad daglicht gesteld. De broedermoord die Cesare (uit jaloezie?) in 1497 op Juan pleegde bezoedelde de toch al weinig verheffende reputatie van de Borgia's verder.

Alfons V van Aragon
http://nl.wikipedia.org/wiki/Alfons_V_van_Aragon

Alfons V van Aragon (1396-1458)
Niettemin, met haar tweede echtgenoot Alfonso was Lucrezia onverwacht gelukkig. Daaraan kwam abrupt een einde toen er in 1500 een aanslag op Alfonso werd gepleegd, waarvan men aannam dat het opnieuw Cesare was die erachter zat. In diens machtshonger was Alfonso inmiddels niet meer nuttig, dus moest hij uit de weg geruimd worden zodat Lucrezia opnieuw als pion inzetbaar zou zijn. Liefdevol verzorgd door Lucrezia, bezweek Alfonso echter niet aan zijn verwondingen, waarop hij een maand later alsnog werd vermoord. Lucrezia rouwde oprecht en zichtbaar om het verlies van haar echtgenoot, tot ongenoegen van haar vader en broer Cesare, die ondertussen een nieuwe partner voor haar op het oog hadden: Alfonso d'Este, zoon en erfgenaam van hertog Ercole van Ferrara. Voor deze vooraanstaande familie, met een alom geprezen hofhouding te Ferrara, was een Borgia-telg beneden de waardigheid. De invloed van de paus en Cesare in internationale aangelegenheden was echter nog steeds aanzienlijk. Ondanks haar verdriet "lijdt het geen twijfel", schrijft Bradford, "dat Lucrezia net zo gebrand was op het tot stand brengen van dit huwelijk als haar vader en broer. (...) Ze was net als zij ambitieus, geslepen en realistisch. (...) Met dit huwelijk kon zij haar toekomst voor eens en voor altijd veilig stellen en zou ze nooit meer gebruikt worden in het spel van Alexander en Cesare." Na lange en kostbare onderhandelingen, waaraan ook Lucrezia deelnam, kwamen de partijen tot een akkoord, ook al was het iedereen duidelijk dat hertog Alfonso Lucrezia alleen om staatsredenen accepteerde.

Alfonso I d'Este

Alfonso d'Este (1486-1534)
Lucrezia wierp al haar charme en tact in de strijd om bij haar echtgenoot en schoonfamilie in de smaak te vallen. Met succes. Behalve bij haar schoonzuster Isabelle d'Este (met wiens man Francesco Gonzaga Lucrezia overigens een verhouding had), won zij ieders hart aan het hof en uiteindelijk ook dat van haar echtgenoot. Haar vrolijkheid, inzicht, smaak en artisticiteit verlevendigden het hof van Ferrara. Haar relatie met de dichter Pietro Bembo ongetwijfeld ook, maar dat terzijde. Na de dood van haar vader (1503) en de ondergang van Cesare (die in 1507 stierf) werd Lucrezia dan ook niet verstoten als Borgia maar volledig opgenomen in de familie d'Este. Haar benoeming tot hertogin van Ferrara (in 1505, na de dood van haar schoonvader Ercole) was de bevestiging van haar inmiddels gerespecteerde positie. Haar frêle gezondheid, door koorts, epidemieën en moeizame zwangerschappen geplaagd, belette haar niet de staatsaangelegenheden en administratie van Ferrara kundig ter hand te nemen als Alfonso weg was.

Haar verleden als Borgia had Lucrezia altijd parten gespeeld, maar verlost van haar vader en broer kon ze haar ware, veel zachtere aard tonen. Ze stierf in 1519, twee dagen nadat ze haar achtste kind had gebaard (van wie er vijf overleefden). Geliefd en geëerd als gouvernante van de staat, hoofd van een adembenemend hof, gastvrouw, moeder en echtgenote.

Een boeiend portret
Bradford geeft een boeiend portret van Lucrezia en levert een interessante bijdrage aan haar eerherstel. Ze is gedegen te werk gegaan. De biografie is, behalve van illustraties, voorzien van gebiedskaarten, stambomen van de verschillende huizen en een overzicht van de belangrijkste hoofdrolspelers. Die zijn nuttig voor de lezer want het is af en toe een kakofonie van namen, intriges, onderlinge en tegengestelde belangen, oorlogen, ruzies, roddels, liefde, dood en verderf. De ondertitel van de biografie komt daarmee goed tot zijn recht en delen van de biografie laten zich lezen als een historische roman. Bradford is uitvoerig in haar beschrijvingen van gebeurtenissen en verhoudingen maar de stem van Lucrezia blijft daardoor soms op de achtergrond. In dat opzicht maakt Bradford haar eigen woorden niet helemaal waar.

Meer info over de Borgia's op de volgende website:
DE BLOEDIGE GESCHIEDENIS VAN DE BORGIA'S

Zopas is het eerste deel verschenen uit een nieuwe stripserie "BORGIA". Voor een bespreking kan je terecht bij de Club STRIPS

Sarah Bradford
Lucrezia Borgia.
Liefde en dood in het Italië van de Renaissance.
Oorspronkelijke titel: Lucrezia Borgia: Life, Love and Death in Renaissance Italy
Vertaald door Olav Pelger
Balans, Amsterdam, 366 p., 22,95 euro.

Bron: Annick Schreuder; De Morgen (www.demorgen.be)